Na dvadeset pet kilometara severoistočno od Niša nalazi se Svrljig.

Pored opštinskog centra, na površini od 492 km2 , nalaze i 38 seoskih naselja. Smešten je u kotlini između planinskih venaca Svrljiških planina kojupreseca dolina reke Svrljiški Timok, tako da visija čini oko 70% teritorije opštine, pa je ovo područje tipičnobrdsko-planinskog tipa.

Svrljiška kotlina predstavlja individualnu predeonu geografsku celinu u istočnoj Srbiji. Prema najnovijoj administrativno-teritorijalnoj podeli, ona pripada Međuopštinskoj regionalnoj zajednici Niš,odnosno regionu Niš.

Svrljig je od Beograda udaljen oko 250 kilometara,severoistočno je od Niša 25 kilometara,na pola puta između Niša i Knjaževca, na magistralnom putu prema Zaječaru, Negotinu, Boru. Ova oblast obuhvata pretežni deo sliva Svrljiškog Timoka, leve sastavnice Belog Timoka.

Leži između planinskog venca Srvljiških planina (Zeleni vrh 1334 m) na jugu, ogranka Paješkog kamena (1074m), na istoku, planine Tresibabe (786 m) na severu i Kalafata i njegovih ogranaka (839 m) na zapadu. Na severozapadu je ograničena predelom Golak, na severu knjaževačkom kotlinom, na istoku Zaglavkom, na jugu Belopalanačkom kotlinom, a zatim oblašću Sićevačke klisure, Niškom i Aleksinačkom kotlinom, na jugu i jugozapadu.Svrljiška kotlina je jedna od najmarkatnijih poprečnih kotlina u karpatsko-balkanskom luku istočne Srbije i jedna od prostranijih kotlina u Srbiji uopšte.

Kotlinske i administrativne granice opštine se uglavnom podudaraju. Površina opštine iznosi 497 km2, a naseljena je jednim gradskim centralnim naseljem sa 38 sela. Iako je ograničena na znatnom delu, relativno visokim obodom, naročito na strani Svrljiških planina (Zeleni vrh 1344 m), Svrljiška kotlina nije potpuno zatvorena. Otvorena je naročito na zapadu i severozapadu prema Aleksinačkoj kotlini i predelu Golak i jugoistoku prema Timoku.

Saobraćajni pravac ide iz Niša preko Gramade i preko Tresibabe do Knjaževca. Međutim, i Svrljiškom klisurom moguće su saobraćajne veze sa Knjaževačkom kotlinom, naročito železnicom. To je jedina klisurska veza između ove dve susedne oblasti… Svrljig je antički grad koji su podigli Rimljani kada su pokorili tračane 29. godine pre Hrista. 

Utvrđenje Timakus Maius štitilo je ulaz u Sićevačku klisuru i sprečavalo eventualne upade kroz doline reka Timoka ka Naisusu (Nišu), posada utvrđenja je korišćenja za obezbeđenje karavana koji su se kretali ka Zaječaru i dalje preko Dunava u Trakiju. Vizantijski car Iraklije je početkom VII veka na ovim prostorima Srbe koristio kao štit od napada Avara i doselio sa severa Vlahe i sa juga i istoka Srbe sa Kosova i pirotske oblasti. Formiranjem prve srpske države u IX veku ovaj ceo region je van njenih granica i pripada Bugarima, Vizantija potiskuje Bugare a 1182. godine Stefan Nemanja ove krajeve pripaja srpskoj državi, nakon toga Svljig više puta biva osvajan od vizantijske, ugarske i bugarske vojske, 1254. godine kralj Uroš Prvi ga vraća u srpsku državu.

Turci ove krajeve osvajaju, kada i Niš, 1386. godine, formiraju nemesto Svrljiga naselje Dervenik, na Sv. Marka 1833. godine ceo kraj je oslobođen i pripojen Kneževini Srbiji. Derven postaje srezsko mesto 1881. godine, a 9. decembra 1904. godine preimenovan je u varošicu Svljig.